ابو نصر محمد بن محمد فارابی (زاده 878 و درگذشته 950 میلادی) (حدود سال 260 ه.ق در فاراب (اترار کنونی) – 339 ه.ق در دمشق[1])از بزرگترین فلاسفه و دانشمندان عصر طلایی اسلام است. [2]
فارابی در علم، فلسفه، منطق، جامعه شناسی، پزشکی، ریاضیات و موسیقی تخصص داشت. بیشترین آثار او در زمینه فلسفه، منطق، جامعهشناسی و همچنین دانشنامهنویسی بود. فارابی به مکتب نوافلاطونی تعلق داشت که سعی داشتند تفکرات افلاطون و ارسطو را با الهیات توحیدی هماهنگ کنند و در فلسفه اسلامی نیز از جمله اندیشمندان مشایی محسوب میشود. فارابی شرحهای ارزشمندی بر آثار ارسطو نگاشته و به سبب همین او را معلم ثانی خواندهاند. وی آثاری نظیر «الجمع بین الرایین»، «اغراض ما بعدالطبیعه ارسطو»، «فصول الحکم» و «احصاءالعلوم» را از خود به یادگار نهادهاست. در قرون وسطی آثاری چند از او به زبان لاتین برگردانده شدهاند و او به خوبی در غرب نیز شهرت یافته است.
پدر و مادر فارابی از ایرانیانی بودند که به ترکستان مهاجرت کرده بودند.[3][4] فارابی بیشتر عمر خود را در بغداد دارالخلافه حکومت عباسیان گذارند.
ابونصر محمد بن محمد طرخانی ملقب به فارابی، در حدود سال 257هجری قمری/ 870میلادی در دهکده? «وسیج» از ناحیه? پاراب (فاراب) در فرارود (شهر اُترار کنونی در جنوب قزاقستان) یا پاریاب (فاریاب) خراسان در افغانستان کنونی به دنیا آمد. دهخدا به نفل از بدیع الزمان فروزانفر مینویسد:«اسم پدراو طرخان و نام جدش اوزلوغ است. درشرح زندگی فارابی مطلبی که بر جریان واقعی زندگی دوران طفولیت و جوانی وی باشد در کتابها وجود ندارد. ابن ابی اصیبعه دو خبر متناقض درباره او نقل میکند: اول اینکه فارابی در آغاز کار نگهبان باغی در دمشق بودو دوم اینکه، در عنفوان جوانی به قضاوت مشغول بود و چون به معارف دیگر آشنا شد، قضاوت را ترک کرد و با تمام میل به طرف معارف دیگر روی آورد.»در جوانی برای تحصیل به بغداد رفت و نزد «متی بن یونس» به فراگرفتن منطق و فلسفه پرداخت. سپس به حرّان سفر کرد و به شاگردی «یوحنا بن حیلان» درآمد.
از آغاز کار، هوش سرشار و علم آموزی وی سبب شد که همه موضوعاتی را که تدریس میشد، به خوبی فرا گیرد. به زودی نام او به عنوان فیلسوف و دانشمند شهرت یافت و چون به بغداد بازگشت، گروهی از شاگردان، گرد او فراهم آمدند که «یحیی بن عدی» فیلسوف مسیحی یکی از آنان بود.
در سال 330هجری قمری/941میلادی به دمشق رفت و به «سیف الدوله حمدانی» حاکم حلب پیوست و در زمره علمای دربار او درآمد. فارابی در سال 338هجری قمری/950میلادی در سن هشتاد سالگی در دمشق وفات یافت. عده ایی بر این باورند که ابونصر هنگامی که از دمشق به عسقلان میرفت به دزدان برخورد. ابونصر گفت:«هر آنچه از مرکب، سلاح، لباس ومال هست بگیرید و با من کاری نداشته باشید.» آنها نپذیرفتند و قصد کشتن او کردند. ابونصر به ناچاربا آنها جنگید و کشته شد. امرای شام از حادثه با خبر شدند. ابونصر را دفن کردند و دزدان را بر سر قبر او دار زدند.
مورخان اسلامی معتقدند که فارابی فردی زهد پیشه و عزلتگزین و اهل تامل بود. اعراض او از امور دنیوی به حدی بود که با آن که سیف الدوله برایش از بیتالمال حقوق بسیار تعیین کرده بود، به چهار درهم در روز قناعت میورزید.
فارابی در انواع علوم بی همتا بود. چنانکه درباره? هر علمی از علوم زمان خویش کتاب نوشت و از کتابهای وی معلوم میشود که در علوم زبان و ریاضیات و کیمیا و هیات و علوم نظامی و موسیقی و طبیعیات و الهیات و علوم مدنی و فقه و منطق دارای مهارت بسیار بودهاست.
درست است که کندی نخستین فیلسوف اسلامی است که راه را برای دیگران پس از خود گشود؛ اما او نتوانست مکتب فلسفی تأسیس کرده و میان مسائلی که مورد بحث قرار دادهاست، وحدتی ایجاد کند. در صورتی که فارابی توانست مکتبی کامل را بنیان نهد.
ابن سینا او را استاد خود میشمرد و ابن رشد و دیگر حکمای اسلام و عرب، برایش احترام بالایی قائل بودند. ازجمله سخنی از ابن سینا است که اوج منزلت علمی اورا بیان میکند:کتاب مابعدالطبیعه را مطالعه کردم وبعد از چهل مرتبه مطالعه نتوانستم ازاغراض مولف آن اگاهی پیداکنم تا اینکه در بازار به کتابی از ابونصر فارابی برخورد کردم که شرحی بر کتاب مابعد الطبیعه بود بعد ازمطالعه آن توانستم مطالب مابعد الطبیعه را در یابم وبسیار مسرور شدم.
در سنت فلسفه اسلامی، فارابی را بعد از ارسطو که ملقب به «معلم اول» بود، معلم ثانی لقب دادهاند.
تاریخ نگار عرب ابن ابی عصیبه (وفات 668 ه. ق) در کتاب اویون خود اشاره کردهاست که فارابی که پدر قرآن است از نسب پارسی بود.[5][2] ابن ندیم در الفهرست خود، و نیز الشهروزی که در حوالی سالهای 1288 میلادی میزیست و اولین زندگی نامه را نوشتهاست، نسب وی را ایرانی مینویسند.[6][7] علاوه بر اینها فارابی در حاشیه بسیاری از کارهایش به زبان پارسی و سغدی منابعی را معرفی کرده (حتی به زبان یونانی، اما به ترکی نه)[2]),[8] حتی زبان سغدی به عنوان زبان مادری وی[9] و زبان ساکنان فاراب دانسته شدهاست.[10] محمد جواد مشکور ایرانی زبان بودن اصالت آسیای میانه را استدلال کردهاست.[11] اما فاراب در درجه نخست جزو سرزمین مسلمانان بود و در درجه نخست فارابی به دنیای اسلام و تمام بشریت تعلق دارد و عرب یا پارسی یا ترک بودن وی اهمیتی ندارد.[11] اصالت پارسی فارابی توسط دیگر منابع نیز بحث شدهاست.[12] همچنین پروفسور دانشگاه آکسفورد آقای بوسورث مینویسد که چهرههای بزرگ مانند فارابی، بیرونی و ابن سینا توسط دانش پژوهان علاقهمند ترک به نژاد ترکی چسبانده شدند.[13] در دانشنامه ایرانیکا دکتر گوآتاس اظهارات ابن خلکان را نکوهش کرده و مدارک پیش از وی در این زمینه از ابن عصیبه در مورد پارسی بودن فارابی باعث شده تا ابن خلکان به تلاش برای مدرکسازی جهت ترک نشان دادن وی باشد.[2] در این چهارچوب وی اشاره میکند که ابن خلکان ابتدای اسم فارابی نسبت الترک را افزود در حالی که فارابی هرگز چنین نسبتی را نداشتهاست.[2]
قدیمیترین کسی که نسب فارابی را ترک دانسته ابن خلکان بودهاست. وی در اثر خود وفایات فارابی را متولد فاراب و روستای کوچکی به نام وسیج که اکنون به نام اترار در قزاقستان شناخته میشود و از والدینی ترک میداند. ابن خلکان گوید: ابو نصر به زبان ترکی، عربی و دری به خوبی آگاه بود و این از تألیفات او به خصوص «کتاب الموسیقی الکبیر» به وضوح پدیدار است. برخی منابع دیگر نیز به این جریان معتقدند.[14]
علامه محمد قزوینی نیز جزو موافقان نسب ترکی فارابی است. او در بخشی از مقاله خود با عنوان" انتقاد مقاله یکی از فضلا در شفق سرخ" که به نوشته های مرزبان بن رستم باوندی در شفق سرخ پاسخ میدهد،مینویسد: "دیگر آنکه مرقوم فرموده اند:"کتب معروف..... ابونصر فاریابی و محمد زکریای رازی و صدها علمای بزرگ ایران بجای اینکه به زبان فارسی نوشته شده باشند و این مفاخرت را برای ما بگذارند به زبان عربی تالیف شده اند. جوهری صاحب صحاح اللغه وقتی که قاموس معروف خود را نوشت به میان قبائل عرب رفت و کتاب خود را جلوی یکی از روسای عرب انداخت و با کمال غرور گفت خذوا لسانکم من ید رجل اعجمی". حالا ملاحظه بفرمایید در همین یک عبارت کوچک چند غلط بزرگ دست داده است. اولاً آنکه ابونصر فارابی را "فاریابی"نوشته اند و گویا "فاراب" را که شهر معروفی بوده است در اقصی بلاد ترکستان برساحل غربی سیحون(و همان اترار مورخین قرون وسطی است که امیر تیمور آنجا وفات کرد و خرابه های آن هنوز در نه فرسخی جنوب شرقی شهر" ترکستان" حالیه باقی است) با "فاریاب"که شهری بوده است در خراسان مابین مرو الرود و بلخ(و خرابه های آن نیز به اسم خیر آباد هنوز بافی است) و ظهیر فاریابی منسوب به آنجاست اشتباه کرده اند. ثانیاً ابونصر فارابی و جوهری صاحب صحاح هر دو را از از علمای بزرگ ایران شمرده اند(فاریابی را بالصراحه و جوهری را چنانکه از سیاق عبارت استنباط میشود چه صحبت از "صدها علمای ایران" است)و حال آنکه این دو نفر به تصریح عامه مورخین، ترک بوده اند و ابداً ربطی به نژاد ایرانی نداشته اند.واضح است که من نمیخواهم از مفاخر آبا و اجدادی خودمان بکاهم و یک ایرانی را ترک بقلم بدهم. ولی این را هم نمیخواهم که مثل مرحوم قاضی نورالله شوشتری معروف به شیعه تراش،ایرانی تراشی کنم یا مثل اتراک لوس بی سواد حالیه که حضرت زردشت و حضرت رسول را هم ترک میدانند یا مثل لویس کشیش عیسوی بیروتی صاحب کتاب "کتاب النصرانیه"که اغلب شعرای جاهلیت و اسلام را نصرانی تعداد کرده است من هم کسانی را که ایرانی نبوده اند ایرانی قلمداد کرده جزء مفاخر دروغی ایران بشمارم. بر فرض هم که من اینکار ر ا کردم مردم که کور و کر نیستند به که امر را مشتبه خواهم کرد؟اگرچه ترک بودن فارابی و جوهری محل خلاف نیست که محتاج به اثباتی باشد ولی نمونه را برای یادآوری به یکی دو فقره از اقوال مورخین اشاره میشود:اما ابو نصر فارابی ابن خلکان او را چنین عنوان کرده است:"ابونصر محمد بن طرخان بن اوزلغ الفارابی الترکی الحکیم المشهور" و سپس در ترجمه حال او گوید"و کان رجلا ترکیا ولد فی بلده و نشا بها ثم خرج من بلده ....." و بعد میگوید" ورد علی سیف الدوله فادخل علیه و هو بزی الاتراک و کان ذالک زیه دائماً"و بعد در آخر ترجمه در ضبط اسامی اجداد فارابی گوید" و طرخان بفتح الطاء المهمله...و اوزلغ بففتح الهمزه....و هما من اسماء الترک" و در شرح فاراب گوید:"و هی قاعده من قواعد مدن الترک" و قریب به همین مضمون است عیناً تاریخ الحکما قفطی و معجم البدان یاقوت و مختصر البلدان ابوالفرج بن العبری نصرانی و تاریخ ابوالفداء. و همچنین کتب مستشرقین اروپا از قبیل دیتریسی مستشرق آلمانی معروف که بعضی از کتب فارابی را متنا و ترجمتا چاپ کرده است و مولفات [[کارا دو ور مستشرق فرانسوی معروف که متخصص در تاریخ فلاسفه اسلام است و تاریخ ادبیات عرب از بروکلمن آلمانی و نیکلسون انگلیسی و تاریخ ادبیات ایران از ادوارد برون انگلیسی و غیر هم و غیرهم. اما جوهری صاحب صحاح او نیز به اجماع مورخین،ترک و بر حسب اتفاق او هم از همان شهر فاراب سابق الذکر یعنی همشهری ابونصر فارابی بوده است.ثعالبی که معاصر او بوده و هر دو باهم مدتی در یک شهر یعنی در نیشابور میزیسته اند در یتیمه الدهر در ترجمه حال او گوید" من اعاجیب الدنیا و ذالک انه من الفاراب احدی بلاد الترک و هو امام فی لغه العرب". و تقریباً عین همین مضمون را یاقوت در معجم الدبا و سیوطی در طبقات النحاه در حق او نوشته اند. قزوینی در آثار البلاد در تحت "فاراب" گوید" و من العجب انهما (ای الجوهری و خاله صاحب دیوان الادب)کانا من اقصی بلاد الترک و صارا من ائمه العربیه"[15]
ایراد ابن هیثم به حرکت پنجم ماه که در فصل پنجم از مقاله پنجم مجسطی بیان شده، بسیار آموزندهاست. این اشکال کاملاً از نوع برهان خلف است، زیرا «ثابت میکند» که چنین حرکتی از لحاظ فیزیکی محال است. بطلمیوس فرض کرده بود که هنگام حرکت فلک تدویر ماه بر فلک حامل خارج مرکز آن قطری که از اوج تدویر میگذرد (هنگامی که، مرکز فلک تدویر بر اوج فلک حامل است) طوری میچرخد که همیشه در امتداد نقطهای در روی خط اوج و حضیض است (این نقطه را «نقطه المحاذات» میگویند)؛ به طوری که مرکز دائرةالبروج در وسط خطی است که این نقطه را به مرکز فلک حامل وصل میکند. این فرض ایجاب میکند که وقتی فلک تدویر یک دور کامل روی فلک حامل خود میچرخد، قطر آن بتناوب، در دو جهت مخالف بچرخد. اما ابن هیثم میگوید که چنین حرکتی را تنها یک کره ایجاد میکند، که بتناوب در دو جهت مختلف میچرخد، یا دو کره که یکی بیحرکت میماند و دیگری در جهت خاص خود میچرخد. چون فرض جسمی با این اوصاف ممکن نیست، بنابراین ممکن نیست که قطر فلک تدویر در امتداد آن نقطه مفروض باشد.
سالها قبل از اینکه عکاسی اختراع شود، اساس کار دوربین عکاسی وجود داشت. ابن هیثم در سده? پنجم هجری/یازدهم میلادی ابزاری را به نام جعبه تاریک (camera obscura) را برای بررسی خورشیدگرفتگی به کار برده بود. این ابزار در زمان جنگهای صلیبی به اروپا راه یافت. اتاقک تاریک، عبارت بود از جعبه یا اتاقکی که فقط بر روی یکی از سطوح آن روزنهای ریز، وجود داشت. عبور نور از این روزنه باعث میشد که تصویری نسبتاً واضح اما به صورت وارونه در سطح مقابل آن تشکیل شود.
این وسیله به شدت مورد توجه نگارگران قرار گرفت و همه? نگارگران بهویژه نگارگران ایتالیایی سده? شانزدهم از آن برای طراحی دقیق چشماندازها و دیدن دورنمایی صحیح بهره میبردند، به این ترتیب که کاغذی را بر روی سطح مقابل روزنه قرار میدادند و تصویر شکل گرفته را ترسیم میکردند. این تصاویر بسیار واقعی و از ژرفانمایی (پرسپکتیو) صحیحی برخوردار بود. ابنهیثم یک تصویر را هم فرافکن (projection) کرده است. وی دستگاهی ساخته بود که تصویر را بازمیتاباندهاست، بدین گونه نخستین سنگ بنای سینما گذاشته شد. راستی داشتن این سخن دور نیست: ابنهیثم نخستین دانشمند جهان است که سرعت صوت را اندازه گرفت است. او با معیارهای متعارف اندازهگیری در زمان خودش، که واحد ذرع بود، سرعت نور را محاسبه کرد و دور کره? زمین را اندازه گرفت. وی نخستین کسی است که به بررسی خواص نور پرداخت.
حل مسأله زیر یکی از کارهای معروف او است:
«در صفحه دایرهای به مرکز O و به شعاع R، دو نقطه ثابت B،A داده میشود. هرگاه دایره را به مثابه آیینهای فرض کنیم بر آن، نقطهای چون M بیابید که شعاعی نورانی که از A خارج میشود پس از منعکس شدن در نقطه M، بر B بگذرد.»
ابن هیثم این مسأله را با استفاده از یک معادله چهارم و از تقاطع یک هذلولی متساوی القطرین و یک دایره حل کردهاست.
اِبْنِ هِیْثَم، ابوعلی حسن (محمد؟) بن حسن (حسین؟) بن هیثم مهندس اهوازی،[1]، ناموَر به ابن هیثم (430-354) که در باختر در نوشتههای لاتینی سدههای میانه به آونتان یا آوناتهان و بیشتر به آلهازن (Alhazen) شناخته میشود، از دانشمندان سرشناس ایرانی[2][3][4][5][6][7][8] و اولین دانشمند فیزیک نور در جهان است که در زمینه شناخت نور و قانونهای شکست و بازتاب آن نقش مهمی ایفا کردهاست.
ابو علی مهندس مجوسی اهوازی،معروف به ابن هیثم؛ از دانشمندان معروف و سرشناس خوزستان بود که در شهر وهیشت اردشیر(بصره امروزی) اقامت داشت، وی در علوم ریاضی، حساب و هندسه، مثلثات، جبر، الابصار و غیره، استادی ماهر و صاحب ابتکار بود. چون مردی آزاد اندیش و در نژادایرانی خویش متعصب بود، با فرقه ملیون همدست شد. زیر فشار عمال خلیفه، زادگاه خود را ترک کرد و به مصر رفت و به دربار فاطمیان که یکی از ایرانیان زرتشتی تاسیس کرده بود، پیوست. ابن هیثم از راه استنساخ کتابهای ریاضی روزگار می گذرانید. کتابهای او در هندسه، حساب، به ویژه کتاب علم البصار در پرتو شناسی، شهرت جهانی دارند.این کتاب در سده های میانی اروپا، به لاتین برگردانده شد. این دانشمند بزرگ ایرانی به تعریف از اهواز، زادگاهش، کتاب تفضیل اهواز علی بغداد من جهات طبیعیه را نوشت. [9]شرح اصول اتاقک تاریک و اختراع ذرهبین از کارهای برجسته? این دانشمند ایرانی و مسلمان است که منجر به ساخت دوربین عکاسی گردید.[10] به دید برخی پژوهشگران ابن هیثم نخستین دانشمند جهان است که سرعت صوت را محاسبه کردهاست. ابن هیثم با معیار متعارف اندازهگیری طول در زمان خود، که واحد ذرع بود، سرعت نور و دور کره زمین را اندازه گرفت. وی نخستین کسی است که 700 سال قبل از نیوتن به بررسی ویژگیهای نور پرداخت.[8] ابن هیثم را اولین دانشمندی میشناسند که از روش مبتنی بر آزمایش در کارهایش استفاده کرد.[11]
سیارک شماره 59239 به افتخار این دانشمند به نام 59239 ابن هیثم نامیده شدهاست.
نیاکان ابن هیثم از شهر دانشگاهی گندی شاپور در زمان ساسانیان و زرتشتی بودهاند که پس از حمله اعراب در زمان خلافت عمر بن الخطاب به همراه بسیاری از داشنمندان دیگر مانند خاندان نوبخت و بختیشوعها از گندیشاپور کوچ کردند[12] (که در آن زمان تحت فرمانروایی دودمان آلبویه ایرانی عراق بوده و بخشی از ایران[13] به شمار میرفت) برخاست. وی اهل خوزستان بود و در شهر وهیشتاردشیر (اهواز) جای داشت، او درعلوم ریاضی، حساب و هندسه، مثلثات، جبر، الابصار و دیگر، استادی چیرهدست و توانا بود.بااینکه بسیاری از کتابهایی ومقالاتی که امروزه به ابن هیثم می پردازند وی را یک دانشمند عرب معرفی می کنند اما بنا به تحقیقات ذکرالله قلندری ،این دانشمند ایرانی وبه احتمال بسیار از اهالی اهواز بوده که به منظور انجام پروژه های علمی اش ابتدا به بصره و دیگربار به قاهره سفر نموده است.(قلندری،1393،صص 3-18).قلندری در نوشتارش تصریح می کند که نام هیثم به معنای بچه شاهین یا بچه عقاب است(ر.ک لسان العرب،ابن منظور،دارالاحیا،الترات العربی بیروت،چاپ اول 1408،ماده هثم ص 28)همانند دیگر هموطن مشهورش ابن سینا که سینا نیز به همین معنا و بچه شاهین یا سیمرغ آمده است.اتصال جمله این واژگان به واژه اوستایی سیمرغ که در ادبیات ایران پیش از اسلام رمز ونماد علم پزشکی بوده در خور تامل می نماید.جالب این نکته است که هردو حکیم مذکور علاوه بر دانش های دیگر پزشکان حاذقی در زمان خود بودند واین نکته یکی از دلایل مهم ایرانی بودن ابن هیثم است.از جمله دلایل دیگری که ذکرالله قلندری در ایرانی بودن ابن هیثم آورده تصریح ابی اصیعبه در کتاب عیون الانبا به این نکته است که «ابن هیثم آشنایی خوبی با زبان عربی داشت»(عیون الانباء، جزء الثانی، 1299 ه ق، ص 90)این مطلب نیز نماینگر این است که او از ابتدا عرب زبان نبوده است.در فرضیه دومی که قلندری در نوشتارش مطرح نموده است فرض تاثیر گزاری نظریات و آراء ابن هیثم بر دست ساخته های بصری در ایران همانند فانوس خیال(که رباعی از خیام کهن ترین اشاره به آن است) و همچنین یک دستگاه پخش تصویر متحرک در قرن نهم هجری با نام تعبیه غربیه به روایت خواندمیر در حبیب السیر محتمل و تا حد زیادی اشکار است..این مطلب بیانگر این است که علاوه بر تاثیری که ابن هیثم در اروپا بروی بزرگانی چون کپلر،نیوتون، و گالیله گذاشت تا تحقیقات بعدی اتاق تاریک اورا در اروپا به شکل دوربین عکاسی تکامل بخشد، از این سو در ایران نیز نظریات این حکیم مورد توجه مخترعان ومهندسان ایرانی در صناعات بصری بوده است.منتها از بد روزگار و بخاطر شرایط بغرنج سیاسی ایران هیچکدام از آن اختراعات بصری تا به به امروز باقی نمانده است.(قلندری،همان)
ابن هیثم از راه استنساخ کتابهای ریاضی روزگار میگذرانید. کتابهای او در هندسه، حساب، به ویژه کتاب علم البصار در پرتوشناسی، شهرت جهانی دارند. این کتاب در سدههای میانه اروپا، به لاتین برگردانده شد.
ابن هیثم پدر علم فیزیک نور و آغاز کننده تحولاتی است که بعدها به ساخت دوربین عکاسی، دوربین سینما و پرژکتور پخش فیلم منجر شد. ابن هیثم تلاش زیادی در شناخت فیزیک نور انجام داد. او رسالهای درباره نور نوشت و ذرهبین را ساخت. به نسبت زاویه تابش و زاویه انکسار پی برد و اصول تاریکخانه را شرح داد و در مورد قسمتهای مختلف چشم بحث کرد. رساله? نور ابن هیثم نفوذ زیادی در اروپا گذاشت. کارهای وی توسط کمالالدین فارسی پیگیری شد.
بالغ بر بیست اثر بازمانده ابن هیثم ویژه مسائل نجومی است.
شهرت ابن هیثم در نجوم بیشتر به سبب تالیف رسالهای است به نام مقاله فی هیئته العالم. ظاهراً این رساله از آثار جوانی او است، زیرا در آن از «پرتوی که از چشم خارج میشود» سخن گفتهاست و ماه را جسمی صیقلی توصیف کرده که نور خورشید را «باز میتاباند». این دو نظر را وی در المناظر و مقاله فی ضوء القمر رد کردهاست این رساله تنها نوشته نجومی ابن هیثم است که در سدههای میانه به باختر راه یافتهاست. آبراهام هبرایوس آن را به سفارش آلفونسوی دهم، شاه کاستیل (وفات: 1284 میلادی) به اسپانیایی ترجمه کرد و این ترجمه را مترجم ناشناسی (تحت عنوان کتاب جهان و آسمان) به لاتینی در آورد. در این رساله ابن هیثم ثابت میکند که اگر ماه مانند آینهای رفتار کند، لازم میآید که سطحی از ماه که نور خورشید را به زمین باز میتاباند کوچکتر از سطحی باشد که ما میبینیم، پس نتیجه میگیرد که ماه نور عرضی خود را در دریت مانند اجسام منیر، یعنی از همه سطح خود و در همه جهات گسیل میدارد، این نظر با استفاده از یک ذاتالثقبتین نجومی ثابت میشود. از این رو وی آسمان را متشکل از مجموعهای از پوستههای کروی (با افلاک) هم مرکز فرض کردهاست که بر هم مماسند و درون یکدیگر میچرخند، در داخل ضخامت هر پوسته، که نماینده فلک یکی از سیارات است، پوستههای هم مرکز و خارج از مرکز و کرات کامل دیگری وجود دارد که بترتیب با افلاک خارج از مرکز و افلاک تدویر متناظرند. همه پوستهها و کرهها سر جای خود و به گرد مرکز خود میچرخند، و از ترکیب آنها حرکت ظاهری سیاره که طبق فرض روی استوای فلک تدویر قرار دارد، پدید میآید. ابن هیثم با توصیف دقیق همه حرکتهایی که در کار میآیند، در واقع گزارشی کامل و روشن و غیر فنی از نظریه بطلمیوسدرباره سیارات ارائه میکند، و همین نکته راز محبوبیت رساله او را آشکار میکند.
سوالات دانش خانواده و جمعیت نیمسال اول 93-94
بسیاری از روان شناسان غربی پیامدهای ناگواری را در دوستی با جنس مخالف ذکر کرده اند . 5 مورد نام ببرید
حدیثی از امام صادق (ع) در مورد نگاه به نامحرم را بنویسید.
اصل مکمل بودن در مبحث اصول ناظر بر روابط اعضای خانواده را توضیح دهید.
ثروث خانواده از چند راه تامین میشود؟ مختصری توضیح دهید
در مبحث سواد رسانه ای دسترسی به شبکه های ماهواره ای و اجتماعی و ... چه تاثیری بر خانواده دارد؟
درکلام پیامبر اکرم (ص) هر گاه شخصی از دنیا برود چگونه عملش قطع نمیشود؟
تک فرزندی چه آسیبی در والدین دارد؟
**********************************************
امتحان از فصل های مشخص شده می باشد
سوالات مهم در کلاس ذکر شده است
برای حضور مرتب در کلاس امتیازی در نظر گرفته شده
درس آشنایی با علوم و معارف دفاع مقدس
* برای حضور مرتب در کلاس نمره کلاسی ثبت میشود
* امتحان از فصل های مشخص شده کتاب و مطالب کلاس می باشد
* یک سوال امتحانی از تحقیق و کنفرانس خودتان است
* فقط تحقیق های ارائه شده در کلاس مورد قبول بوده و ارائه تحقیق موقع امتحان امتیازی ندارد
* غیبت بیش از حد مجاز موجب حذف میگردد
فصل اول : تبیین مفاهیم جنگ و دفاع
1- تعاریف لغوی و اصطلاحی جنگ - دفاع - جهاد - دفاع مقدس را بنویسیدص13
لغوی جنگ :
لغوی دفاع :*
لغوی جهاد :*
لغوی مقدس :
اصطلاحی جنگ :
اصطلاحی دفاع :
اصطلاحی جهاد :
اصطلاحی دفاع مقدس :*
2- انواع جنگ را نام ببرید.ص15
بر اساس
هدف:
مقیاس جغرافیایی:
سطح جغرافیایی:
قلمرو :
نوع ابزار:
طول زمان:
شدت:
3- فرق بین جنگ و دفاع مقدس چیست؟ص16 *
جنگ:
دفاع مقدس:
4- انواع جهاد در اسلام را بنویسید.ص16 (کتاب و مطالب کلاس) *
1-جهاد اکبر: مبارزه با نفس
2-جهاد اصغر: مبارزه با دشمن بیرونی که دو نوع است
جهاد ابتدایی یا هجومی:
جهاد دفاعی:
5- ویژگیهای جنگها و دیدگاه اسلام را بنویسید.ص17
6- اهداف جنگ ها را بنویسید.ص18
7- علل و عوامل شروع جنگ ها را توضیح دهید.ص18
8- از نظر امام خمینی (ره) فرماندهی مردمی که در حال دفاع و جهاد هستند با کیست؟ و چه اصولی را در جنگ مورد نظر قرار داده اند؟ص20*
فصل دوم: آشنایی با جغرافیای مناطق مرزی ایران و عراق
1- کشور ایران از نظر موقعیت از چه امتیازاتی برخوردار است؟ص23*
2- مرزهای سیاسی دریا و رودخانه مرزی و جزایر چگونه است؟ ص 24 *
3- وضعیت جغرافیایی ایران را بطور مختصر توضیح دهید.ص23تا33
4- وضعیت جغرافیایی عراق را بطور مختصر توضیح دهید.ص34
5- جزایر ایران در خلیخ فارس را نام ببرید.ص34
6- اهمیت جزایر سه گانه ایرانی خلیج فارس و طرح صدام برای اشغال آنها چه بود؟ (مطالب کلاس)*
7- چند درصد جمعیت عراق را شیعیان تشکیل میدهند؟ص34*
8- اهمیت بحرین و نحوه جدا شدن آن از ایران را بنویسید. ( مطالب کلاس)*
فصل سوم: مناقشات مرزی ایران و عراق
1-چگونگی تشکیل صفویه و موضع عثمانی و تعداد جنگها را بنویسید.صفحه38
2-مهمترین علل وقوع جنگ ها بین ایران و عثمانی را برشمرید.(7 مورد) ص39
3-قرار داد ارز روم یک را توضیح دهید.ص40*
4-قرار داد ارز روم دوم را توضیح دهید.ص40*
5-چرا قرارداد ارز روم دوم به تصویب ایران و عثمانی نرسید؟ص41*
6-تشکیل کشور عراق و تعیین مرزها و نحوه اداره حکومت چگونه بود؟ ص42*
7-ایران چگونه کشور عراق را به رسمیت شناخت؟ و چگونه به استقلال رسید؟ص42-43*
8-پیمان سعدآباد و موضع ایران و عراق را شرح دهید.ص44*
9-موضع عبدالکریم قاسم در قبال درخواست مذاکره ایران چه بود؟ص45*
10-بیانیه 1975 الجزایر و مفاد آن را بنویسید.ص46(کتاب و مطالب کلاس)*
فصل چهارم:بررسی وضعیت محیط داخلی و بین المللی جمهوری اسلامی ایران و...
1-وضعیت سیاسی امنیتی و اقتصادی و اجتماعی فرهنگی و نظامی ایران در آستانه جنگ چگونه بود؟ *
سیاسی امنیتی: ص49
اقتصادی : ص51
اجتماعی و فرهنگی: ص52
نظامی : ص52
2- وضعیت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در آستانه جنگ چگونه بود؟ ص54 *
3-وضعیت سیاسی امنیتی و اقتصادی و اجتماعی فرهنگی و نظامی عراق در آستانه جنگ چگونه بود؟ *
سیاسی امنیتی: ص55
اقتصادی :ص56
اجتماعی و فرهنگی:ص57
نظامی : ص57
4- نقش کشورهای منطقه در وقوع جنگ چه بود؟ ص60 *
اردن:
مصر:
عربستان:
کویت:
سوریه:
لیبی:
5- نقش کشورهای فرامنطقه ای در وقوع جنگ چه بود؟ *
آمریکا: ص61
شوروی: ص62
اسرائیل: ص63
6- نقش سازمانهای بین المللی در وقوع جنگ چه بود؟
سازمان ملل متحد: ص63
فصل پنجم: علل، اهداف و زمینه سازی رژیم بعث عراق در تهاجم علیه ایران
1- علل سیاسی و نظامی و اقتصادی تهاجم عراق چه بود؟
سیاسی (11مورد) ص65-66-67
نظامی (13 مورد) 67-68-69
علل اقتصادی (6 مورد) ص69
2- اهداف کلی صدام در حمله به ایران چه بود؟(6 مورد) ص70 *
3- زمینه سازی رژیم عراق برای تهاجم را بنویسید. (17 مورد) ص71
فصل ششم: هجوم سراسری و اشغال
1- تهاجم گسترده هوایی عراق چگونه انجام شد؟ ص71
2-محور های پیشروی و اهداف عملیاتی عراق از چه مناطقی بود؟*
الف) منطقه شمال غرب ص76 *
ب) منطقه میانی ص76 *
1-محورهای پیشروی در منطقه میانی ص76
2- اهداف تهاجم به منطقه میانی ص77
ج) منطقه جنوب غربی ص77
1-محورهای هجوم ارتش عراق به جنوب غربی ص78
2- اهداف تهاجم به منطقه جنوبی ص78
3- مناطق اشغال شده و حد پیشروی ص79
الف) استان آذربایجان و کردستان ص80
ب) استانهای کرمانشاه و ایلام ص80
ج)استان خوزستان ص80و81
3- علل عدم موفقیت ارتش بعث عراق در تهاجم به جمهوری اسلامی چه بود؟ ص82 و 83
فصل هفتم: تدابیر رهبری - مقاومت مردمی و نیروهای مسلح
1-تدابیر و رهنودهای حضرت امام(ره) در برابر تهاجم ارتش بعث عراق قبل از جنگ و بعداز شروع جنگ را بنویسید.
الف) مرحله اول: قبل از شروع جنگ ص85*
ب) مرحله دوم : بعد از تهاجم رژیم بعث عراق ص86 و 87
2- واکنش نیروهای مسلح در مقابل تهاجم چه بود؟ ص88
3-مهم ترین حوادث در چهار مقطع زمانی ابتدای جنگ چه بود؟
الف) مقطع اول: شروع جنگ تا 6 مهر 59 (صدور قطعنامه479) ص89
ب) مقطع دوم : 6 مهر تا 4 آبان 59 ( سقوط خرمشهر)ص91
ج) مقطع سوم از 4 آبان تا 9 آبان 59 ( تهاجم به آبادان و دزفول) ص92
د) مقطع چهارم : از 9 آبان تا 26 آبان59 (آزاد سازی سوسنگرد) صص92
4- واکنش نیروهای مردمی به تهاجم عراق چگونه بود؟ ص93و 94
فصل هشتم: اقدامات ایران تا پایان سال اول
1- اوضاع سیاسی ، امنیتی و نظامی ایران در سال اول جنگ چگونه بود؟*
الف ) اوضاع سیاسی و امنیتی ص95و96
1- فعالیتهای منافقین و ضد انقلاب در شروع جنگ ص95*
2- عزل و فرار بنی صدر ص96*
ب) اوضاع نظامی ایران در ابتدای جنگ چگونه بود؟ ص97*
1- ویژگیها و خصوصیات فرماندهی بنی صدر را بنویسید. ص97*
2- بازسازی ساختار و سازمان نیروهای مسلح چگونه انجام شد؟ ص98
3- فعال شدن سپاه در جهت ایجاد سازمان رزم را شرح دهید ص98*
2- اجرای عملیات های زمینی ، هوایی و دریایی در دو مقطع فرماندهی بنی صدر و پس از بنی صدر چگونه بود؟
الف) عملیات های زمینی
مقطع اول :
1- عملیات پل نادری*
2- عملیات جاده ماهشهر*
3- عملیات نصر*
4- عملیات توکل*
مقطع دوم
3-نتیجه چهار عملیات که توسط که با فرماندهی بنی صدر انجام شد چگونه بود؟ ص102*
ب) عملیاتهای هوایی در سال اول جنگ چگونه بود؟ ص 103
1- فعالیت های شناسایی
2- فعالیتهای عملیاتی
3- عملیات هوایی الولید
ج) عملیات های دریایی
4-عملیات های دریایی سال ابتدای جنگ چگونه بود؟ ص104
1- سلسله عملیات انهدام سکوهای نفتی البکر و الامیه عراق*
2- عملیات مروارید
فصل نهم: آزاد سازی
1- تغییر در فرماندهی عالی جنگ چه تاثیری در روند جنگ داشت؟*
2- همکاری و هماهنگی موثر ارتش و سپاه در پیشبرد جنگ چگونه بود؟
3- چهار عملیات بزرگ آزاد سازی مناطق اشغالی کدام بودند؟ ص107*
الف) عملیات ثامن الائمه با توضیح مختصر*
ب) عملیات طریق القدس با توضیح مختصر*
ج) عملیات فتح المبین با توضیح مختصر*
د) عملیات بیت المقدس با توضیح مختصر*
4- عملیات های آزاد سازی چه تاثیری در روند جنگ داشت؟ ص118
5- دلایل پیروزی نیروهای مسلح چه بود؟ ص 119
فصل دهم: تعقیب و تنبیه متجاوز
1- از دیدگاه امام (ره) ورود به خاک عراق چه اشکالاتی ایجاد میکرد؟ ص122*
2- چرایی ادامه جنگ پس از آزاد سازی خرمشهر را بنویسید.*
الف) پذیزفته نشدن معاهدهه 1975 و ادامه حضور عراق در ایران ص123
ب) برتری نظامی ایران نسبت به ارتش عراق ص 123
ج) ارائه نشدن هیچگونه پیشنهاد صلح عادلانه ص123
د) نبود اعتماد به تعهدات صدام ص 124
ه) شرایط نامساعد دفاعی در مرزهای جنوبی ص124
و) انتظار مردم برای سرکوبی کامل متجاوز ص124
3- راهبرد جمهوری اسلامی ایران پس از آزادی خرمشهر چه بود؟
الف) دفع کامل تهاجم سرزمینی ص125
ب) محدود نگه داشتن دامنه جنگ ص125
ج) توسعه توان دفاعی کشور ص125
4- اجرای عملیاتهای برون مرزی به چه منظوری بود؟*
5- عملیات والفجر8 را توضیح دهید. ص 127 تا 132*
الف) نکات اساسی طرح مانور والفجر8
ب) روش های اعمال غافلگیری
ج) وضعیت و موقعیت منطقه عملیات
د) اقدامات مهندسی
و) احداث پل بعثت چگونه بود؟
ز) تلفات و خسارات دشمن و خودی
ح) نتایج عملیات والفجر8 چه بود؟
6- عملیات کربلای 5 را توضیح دهید ص 133 تا 137*
نتایج و دستاوردها
تقدیر امام (ره) از رزمندگان در عملیات کربلای 5
فصل یازده: اقدامات دشمن برای توسعه جنگ
1- استفاده گسترده از عوامل شیمیایی و نقش کشورهای کمک کننده
الف) جنگ شیمیایی چیست؟ ص138*
دوره های استفاده از جنگ شیمیایی توسط عراق کدام دوره ها بود؟ ص 140 و 141
ب) عوامل شیمیایی را تعریف کنید.ص139 و 140*
انواع عوامل شیمیایی را نام ببرید. ص139 و 140*
ج) هدف از کاربرد سلاح شیمیایی چه بود؟ ص140*
2- حملات وسیع و موشکی به شهرها و منابع حساس ایران را توضیح دهید. ص142
اهدف عمده عراق از بمباران شهرهای ایران چه بود؟ ص143*
ایران برای مقابله با بمباران شهرها چه راهها و چه مشکلاتی داشت؟ ص 143*
هدف صدام از جنگ نفتکش ها چه بود؟ ص144*
تغییر روش پدافند عراق و تهاجم موردی ( دفاع متحرک) را توضیح دهید. ص146*
ایران برای مقابله با دفاع متحرک عراق چه ابتکاری داشت؟ ( مطالب کلاس)*
فصل دوازده: نقش کشورهای فرا منطقه ای
1- کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس چه موضعی و چه کمکهایی به عراق داشتند؟ص148و149*
2- نقش بلوک غرب( آمریکا- فرانسه - انگلستان) در بروز جنگ و کمکهای این کشور ها به عراق چه بود؟
الف) آمریکا ص49و150*
ب) فرانسه ص150*
ج) انگلستان ص151*
3- نقش و هدف شوروی در جنگ چه بود؟ ص151*
4- نقش چین در جنگ چه بود؟ ص152
فصل سیزده: رفتار سازمان ملل
1-قطعنامه های صادره شورای امنیت کدام بودند؟
الف) قطعنامه 479 چه بود؟
ب) قطعنامه 514 چه بود؟
ج) قطعنامه 522 چه بود؟
ه) قطعنامه 552 چه بود؟
و) قطعنامه 582 چه بود؟
ز) قطعنامه 588 چه بود؟
2- فرایند صدور و مفاد قطعنامه 598 چگونه بود؟
الف) زمینه های صدور قطعنامه 598 را بیان کنید.
ب) موارد متن قطعنامه 598 چه بود؟ ( ده مورد)
ج) نکاتی قابل توجه در قطعنامه 598 چیست؟ ( 14 مورد)
3- شرایط داخلی و خارجی ایران و دلایل پذیرش قطعنامه598 چه بود؟ ( هفت مورد)
4-امام خمینی(ره) در خصوص قبول قطعنامه598 به چه نکاتی اشاره داشتند؟
فصل چهارده: مقطع پایان جنگ
1- جنگ ها میان کشورها در چند حالت به پایان میرسد؟*
در سه حالت می باشد که عبارتند از :
حالت اول:
حالت دوم:
حالت سوم:
2- پذیرش قطعنامه 598 توسط ایران را توضیح دهید.
3-تهاجم مجدد و گسترده عراق بعد از پذیرش قطعنامه از چه محورهایی بود؟*
4-عملیات فروغ جاویدان منافقین و عملیات مرصاد را شرح دهید.*
فصل پانزده: عوامل و دلایل پیروزی ایران
1- دستاوردهای پیروزی جمهوری اسلامی ایران را بر شمرید*
الف) حفظ ، تثبیت و تداوم انقلاب اسلامی
ب) شکست استراتژی رژیم عراق در تهاجم
ج) پذیرش مجدد قرارداد 1975 الجزایر
د) معرفی عراق بعوان متجاوز
2- مهمترین عوامل پیروزی جمهوری اسلامی ایران چه بود؟
الف) رهبری و مدیریت امام (ره)
ب) پشتیبانی مردم از دفاع مقدس
ج) ابتکارات و خلاقیت ها
د) وحدت و همبستگی ملی
ه) شیوه و سبک مدیریت جبهه
فصل شانزده: ایثارگران و تلفات عراق
1- شهید و شهادت
الف) شهادت ، قله کمال
ب) مقام شهید
ج) وظیفه جامعه نسبت به شهید چیست؟
د) منزلت خانواده شهید
2- ایثارگری و فرهنگ جهاد و شهادت
الف) سبقت گیری بر دیگران
ب) خطر پذیری
ج) افزایش مستمر توانایی ها
3- اسطوره های دفاع مقدس
4- تشابهات دفاع مقدس و عاشورای حسینی در چیست؟(12مورد)*
5- آمار ایثارگران دوران دفاع مقدس
الف) آمار جانبازان و آزادگان
ب) بیشترین آمار شهدا مربوط به کدام استانهای کشور است؟
ج) نکات قابل توجه در خصوص آمار
فصل هفده: نتایج و دستاوردهای دفاع مقدس
1-دستاوردهای داخلی هشت سال دفاع مقدس چه بود؟
الف) سیاسی و امنیتی*
ب) اجتماعی و فرهنگی (هفت مورد)*
ج) عرصه اقتصادی
د) علمی و فناوری
ه) عرصه نظامی ( هشت مورد)*
2- دستاوردهای خارجی هشت سال دفاع مقدس چه بود؟
الف) عرصه سیاسی ( هشت مورد)*
ب) عرصه نظامی ( سه مورد)*
سوالات آئین زندگی ( اخلاق کاربردی)
مقدمه
1-تعریف لغوی اخلاق را بنویسید.ص25
2-تعریف اصطلاحی اخلاق را بنویسید.ص25
3-تعریف ابو علی مسکویه از اخلاق را بنویسید.ص25
4-جامع ترین تعریف از اخلاق چگونه بیان شده است؟ص26
5-انواع پژوهش اخلاقی را نام برده و بر این اساس اخلاق چگونه تقسیم بندی میشود؟ با توضیح مختصر هر مورد.ص26و27
اخلاق توصیفی:
اخلاق هنجاری:
فرا اخلاق:
6-اخلاق کاربردی را تعریف کنید.ص28
7-اهمیت و جایگاه اخلاق کاربردی را بنویسید.ص29
8-حدیثی از امام صادق(ع) درمورد اهمیت اخلاق بنویسید.ص29
9-با توجه به اینکه بیشتر افراد جامعه با فضایل و رذایل اخلاقی آشنا هستند دو مشکل عمده افراد چیست؟ص30
10-رسالت مهم اخلاق کاربردی را توضیح دهید.ص30
11-تاریخچه اخلاق کاربردی را بنویسید.ص31و32
12-موضوعات اخلاق کاربردی در کتب پیشین چگونه بیان شده؟.ص31و32
فصل اول : اخلاق دانش اندوزی
1-اهمیت علم آموزی از دیدگاه اسلام را بنویسید.ص35
2-اهمیت علمآموزی در احادیث نبوی را بنویسید.ص35و36
3-رابطه دانش اندوزی وپارسایی را توضیح دهید.ص37
4-موانع دستیابی به علم حقیقی کدامند؟ با توضیح مختصر هر مورد ص39
پیروی از حدث و گمان:
تقلید کورکورانه:
شتاب زدگی:
تمایلات نفسانی:
5-تقلید ممدوح ومذموم را توضیح دهید.ص41
6-توصیه های پیامبر اسلام (ص) به ابوذر غفاری در آداب اخلاقی آموختن را بنویسید.ص42
7-آداب علمی آموختن را بر شمرده و برای هرکدام توضیح مختصری ارائه دهید.ص43
انگیزه الاهی:
انتخاب استاد شایسته:
رعایت اولویت ها:
خوب گوش دادن:
پرسش و پرسش گری:
ضبط و نگارش مطالب :
تواضع در برابر استاد:
8-در بحث انگیزه افراد ، درجات مختلف رضایت الاهی را بنویسید.ص45
9-پیامبر اسلام(ص) در خصوص افزایش علم و دانش و فروتنی انسان چه بیانی دارند؟ص46
10-شرایط استاد شایسته از دیدگاه اسلام را بیان کنید.ص48
11-شنونده خوب باید چه مواردی را رعایت کند؟ص51
12-شرایط پرسشگری خوب چیست؟ص52
13-حضرت فاطمه (س) در مورد اجر پاسخ گفتن چه می فرمایند؟ص53
14-امام صادق (ع) در مورد فردی که بخواهد همه سوالات را پاسخ گوید چه می فرمایند؟ص54
15-بیان پیامبر اسلام در مورد ضبط و نگارش مطالب چیست؟ص54
16-خود شناسی را توضیح دهید.ص56
17-دیدگاه امانوئل کانت در نقش نیت در کار با دیدگاه اسلام چه تفاوتی دارد؟ص47
18-تقسیم علوم به دینی و غیر دینی را توضیح دهید.ص
فصل دوم : اخلاق پژوهش
1- اهمیت و جایگاه پژوهش را توضیح دهید.
2-فضایل اخلاقی در پژوهش نام برده را توضیح دهید
تصحیح انگیزه و نیت:
توجه به پیش فرض های ارزشی:
آشنایی با پیشینه پژوهش:
گزینش مسئله:
شهامت در پژوهش:
امانت داری :
حقیقت جویی در پژوهش:
نشاط در تحقیق:
پژوهش گروهی:
3- آسیب های اخلاقی در پژوهش را نام برده و تو ضیح دهید.
شهرت زدگی:
شتاب زدگی:
دخالت دادن خواسته های شخصی:
انتحال:
فصل سوم : نقد(شیوه های اخلاقی مواجهه با اندیشه ها)
فصل چهارم : اخلاق معیشت
فصل پنجم : اخلاق معاشرت
فصل ششم : اخلاق جنسی
فصل هفتم : اخلاق سیاست( زمامداری)
فصل هشتم : اخلاق مناظره و گفتگوی علمی
**************************************
سوالات آئین زندگی نیمسال اول 93-94
1- موانع و لغزشگاه های اخلاقی تحصیل علم حقیقی کدامند؟ یک مورد را توضیح دهید.(3نمره) پاسخ صفحه39
پیروی از حدث و گمان :تقلید کورکورانه :شتاب زدگی :تمایلات نفسانی :2- نقش پیش فرض های ارزشی در پژوهش علمی را با ذکر مثال توضیح دهید.(2نمره) پاسخ صفحه65
3- چهار مورد از معیارهای اخلاقی نقد را نام برده و توضیح مختصری بدهید.(3نمره) پاسخ صفحه87
4- این روایت را که " انسان گاهی به دلایل انجام گناه از رزق مقرر خود محروم میشود" را توضیح دهید و منظور از رزق در این روایت چیست؟(2نمره) پاسخ صفحه104
5- مراتب امر به معروف و نهی از منکر را ذکر نموده و توضیح مختصری دهید.(3نمره) پاسخ صفحه136
قلبی :زبانی :عملی :6- دیدگاه های مختلف در مورد غریزه جنسی را بطور مختصر توضیح دهید.(3نمره) پاسخ صفحه156
7- تحقیق و کنفرانس ارائه شده خود را در پنج سطر توضیح دهید(4نمره)
******************
سوالات تفسیر موضوعی قرآن نیمسال اول 93-94
امتحان تا صفحه 100 کتاب
یک سوال توضیح کنفرانس خودتان می باشد
فقط افرادی که در تاریخ 93/10/10 کنفرانس داشتند بعلت تشکیل نشدن کلاس تحقیق کتبی ارائه نمایند
برای حضور مرتب در کلاسها امتیازی در نظر گرفته شده