در خصوص جنگ های زمان پیامبر (ص)این سوال مطرح است که

آیا تهاجمی بوده یا تدافعی؟

دو نظر

1) عده ای قائلند تمام جنگ های پیامبر دفاعی بوده

2) عده ای دیگر بخشی را تدافعی و بخشی را تهاجمی میدانند

با اندکی تامل و توجه میتوان گفت ، تمام جنگ های پیامبر (ص)، دفاعی بوده و در خصوص برخی از جنگ ها  که به ظاهر تهاجمی بوده میتوان چنین توضیح داد.

جنگهای به ظاهر تهاجمی

جنگ بدر در حقیقت در مقابل ظلم و ستمی بود که مشرکین ، سالهای زیادی در مکه بر پیامبر (ص) و مسلمانان روا داشتند و آنها را از خانه و کاشانه شان بیرون کرده بودند.

در قضیه فتح مکه ، چون مشرکین مکه در سال 6 هجرت ، در صلح حدیبیه تعهد کرده بودند که علیه مسلمانان وارد جنگ نشوند . اما ، زمانی که در مکه بین قبیله  مسلمان با قبیله دیگر درگیری رخ داد ، مشرکین علیه مسلمانان وارد جنگ شدند و نقض عهد و پیمان کردند و پیامبر(ص) نیز برای تادیب آنها و پیمان شکنی شان با آنها جنگید

در جنگ تبوک هم ، چون رومی ها معترض مرزهای قلمرو اسلامی شدند و مسلمانان را اذیت کردند ، پیامبر (ص) برای دفع شر و برخورد با آنها حرکت کردند . البته رومی ها فرار کردند و جنگی در نگرفت.

ضرورت اجازه امام عادل در جهاد ابتدایی:

روایات متعدد و فتاوای بزرگان فقه شیعه بر ضرورت حضور امام عادل و یا نماینده وی در جهاد ابتدایی دلالت دارد

امام رضا (ع) : الجهاد واجب مع الامام العادل

جهاد همراه با امام عادل واجب است

امام صادق (ع) در جواب فردی که پرسیده بودند

 آیا جنگ همراه با غیر امام مفترض الطاعه حرام است؟

سه بار فرمودند : بله چنین است

وجوبجهاد دفاعی و مشروط نبون آن به اذن امام:

وجوب جهاد دفاعی در تمام اشکال آن ( دفاع از مال و جان و آبرو و حیثیت اجتماعی مسلمانان ) بدون تردید مشروط به وجود و اجازه امام نیست . بلکه وجوبش یک ضرورت عقلی و شرعی است

خداوند تبارک و تعالی در سوره بقره آیه 251می فرماید:

ولولا دفع الله الناس بعضم لفسدت الارض و لکن الله ذوالفضل علی العالمین

و اگر خداوند برخی از مردم را در مقابل برخی دیگر برنمی انگیخت فساد روی زمین را می گرفت و خداوند بر عالمیان بخشنده است

اهمیت جهاد:

قال علی (ع): کسی که به هنگام یاری رهبرش، در خواب باشد با لگد دشمن بیدار خواهد شد...

قال علی (ع) : اما بعد ، فان الجهاد باب من ابواب الجنه ، فتحه الله  لخاصه اولیا و هو لباس التقوی و درع الحصینه و جنته الوثیقه

اما بعد ( از حمد و ثنای الهی بدانید) جهاد دری از درهای بهشت است که خداوند آن را به روی دوستان مخصوص خود گشوده است.

جهاد لباس تقوی ، زره محکم و سپر مطمئن خداوند است .

آثار شوم ترک جهاد:

فمن ترکه رغبه عنه البسه الله ثوب الذل : کسی که بدون عذر جهاد را ترک کند لباس مذلت پوشد

شمله البلا : بلا از هر سو او را احاطه می کند

ودیث بالصغار و لقماء ه : گرفتار حقارت و پستی میشود

ضرب علی قبله بالاسهاب : عقل و فهم آنها تباه و دچار توهم و گرفتار کابوسی از تخیلات هولناک خواهد شد.

وادیل الحق منه بتضیع الجهاد: حق از او گرفته میشود

وسیم الخسف : محو و نابود میشود . سستی در جهاد باعث نابودی اقوام و ملت هاست

ومنع النصف : از عدالت محروم میگردد. زیرا زور گویان همواره ظلم و ستم میکنند

5- ویژگیهای جنگ

الف) برخورد قهر آمیز توام با خشونت

ب) در شکل دسته جمعی و گروهی

ج) سازمان یافته و دارای تشکیلات

د) دارای هدف و در پی تامین منافع

ه) دارای ضوابط قانونی و حقوقی است

ویژگی های جنگ

ازدیدگاه اسلام

الف) در راه خدا بودن ( فی سبیل الله)

ب) رعایت عدالت:  1- برای رفع تجاوز   2- دوری از هرگونه عمل ستمگرانه

ج) حفظ ارزشهای اسلامی : یعنی در میدان جنگ و کشتار هم به اصول وارزشهای انسانی احترام گذاشته شود.

6- اهداف جنگ

تصرف سرزمین و کشور گشایی

تحمیل اراده سیاسی یا جلوگیری از تحمیل اراده سیاسی دیگری

قدرت طلبی و جاه طلبی رهبران سیاسی

دفاع از سر زمین ، مملکت و ناموس

تحقق حقوق بین المللی

دستیابی به منابع و ذخایر یک کشور

احیای دین

7- علل و عوامل شروع  جنگ ها

الف)ریشه ها : آن دسته از عواملی که دارای عمق و پایداری بوده و به اسانی از بین نمیروند

تاریخی: در اثر تکرار جنگ و تداوم خصومت و کینه ورزی

ژئوپلیتیکی :ادعاهای ارضی

سیاسی :رقابت در کشور برای دستیابی به جایگاه بالاتر

اقتصادی :اختلاف بر سر منابع و بازار و تضاد منافع اقتصادی

اجتماعی :اختلاف های نژادی و قومی و مذهبی و.......

ب) زمینه ها :عواملی که تابع شرایط و وضعیت موجود بوده و پایداری کمتری داشته و تاثیر گذار می باشند

محیط بین المللی  :ابرقدرت ها و سازمانهای منطقه ای و کشورهای منطقه

ابر قدرت ها : کشورهای قوی با منافع فرا ملی

سازمانهای بین المللی : سازمانهایی که کشورهایی را در عضویت دارند

کشورهای منطقه ای : کشورهایی که هنگام بروز جنگ تاثیر بر کشورهای دیگر دارند

محیط های داخلی کشورهای درگیر جنگ

سیاسی : انسجام و اقتدار دولت

نظامی : آمادگی فرماندهی و تسلیحاتی

اقتصادی ; تولید نا خالص ملی

فرهنگی و اجتماعی : وحدت ملی و پرهیز از اختلافات

مصادیقی که موجبات تعارض و اختلاف میان دو یا چند سیستم حکومتی را فراهم نموده ، زمینه ساز تهدیدات هستند و سایه جنگ را ظاهر می سازند به شرح زیرند

الف) اختلافات مرزی و دعاوی ارضی

ب) بحران های مختلف داخلی یا خارجی

ج) مسابقه تسلیحاتی

د) تضاد های عقیدتی

ه) ادعای سیاست واحد بر آبراه های بین المللی استراتژیک یا بستن آن

و) بهره برداری از منافع و ثروت دریاها و اقیانوس ها

ز) عزم و تصمیم یک دولت به جنگ

ح) اقدامات پنهانی از طریق سفارتخانه ها و استفاده از عوامل داخلی هواخواه در کشور رقیب

ط) ادعای باز پس گیری ایالات و مناطق از دست رفته در جنگ های گذشته و کسب اعتبار سیاسی

ی) انجام اقدامات خرابگارانه و زمینه سازی بر اندازی در کشور رقیب

ک) به دست آوردن مستعمراتی به منظور داشتن بازار فروش محصولات و منبع مواد خام

8- دفاع مقدس از منظر حضرت امام خمینی(ره)

جهاد و دفاع در بینش اسلامی امری الهی است و خداوند تبارک و تعالی دفاع مومنین از ارزش های اسلامی و الهی را در حقیقت کار خود می داند ، آنجا که می فرماید:

(( ولو لا دفع ا... الناس بعضهم ببعض..........(سوره حج آیه 40)  ))

و اگر اینگونه نبود خداوند ، تبارک و تعالی گروهی از مردم را به وسیله گروه دیگر دفع و طرد کند ، هر جا و مکانی که از آن بانگ توحید بلند بود ، نابود می شدو این سنت حتمی الهی است که آن کس که او را یاری کند ، یاری خواهد کرد.

..... آن که فرمان داده است به همه ما ، خداست. فرمانده همه خداست . اوست که دفاع را واجب کرده است ، برای رفع فتنه مقاتله را واجب کرده است ، امر کرده است ، و اوست که فرمانده کل قواست

برخی از اصول  مد نظر امام  خمینی (ره)  بعنوان رهبری کننده یکی از بزرگترین جنگ های جهان عبارتند از:

الف)   ایمان به هدف متعالی و مقدس

ب)  اطاعت از فرماندهی

ج) اتکا به مردم

د) اخلاق در جنگ

ه) وحدت نیروهای مسلح بین خود و مردم

و)  جنگ اعتقادی

ز)  توجه به اسلحه و تکنولوژی به مثابه ابزار

ح) سلاح و صلاح ( اسلح در دست صالح)

ط) جنگ متعارف

ی)  نفر هرگونه سلطه غیر خدایی

ک) نگرش تکلیفی و مسئولیتی

ل)  تکیه بر نقش اساسی انسان

م)  باور ، اراده و عمل

ن) نفی یاس و نومیدی

س)  استفاده از تجارب دیگران

ع)  اطلاعات و آمادگی برنامه ریزی

ف)  جنگ حق و باطل

ص) اسلام و کفر